به گزارش پایگاه اطلاع رسانی سازمان بسیج علمی،پژوهشی و فناوری مازندران،جایزه پیشگامان علم (Breakthrough Prize) بزرگترین جایزه علمی جهان است که از سال ۱۳۹۱/۲۰۱۲ به آن دسته از دانشمندان جهان که در ایجاد تغییری درباره نگرش انسان میکوشند، اهدا میشود. حامیان این جایزه خود از افراد تاثیرگذار زندگی انسان در قرن حاضر هستند و این جایزه را برای دانشمندانی در نظر گرفتهاند که درک انسان از دانش و فناوری را گسترش میدهند.
جایزه امسال (سال ۲۰۱۷ میلادی) از آن جهت برای ما اهمیت دارد که دکتر کامران وفا، استاد فیزیک دانشگاه هاروارد، جایزه پیشگامان علم را برای تحقیقات در حوزه تئوری ریسمان دریافت کرد. کامران وفا و دو فیزیکدان دیگر، اندرو استرامینجر و جوزف پولچینسکی، موفق به دریافت جایزه سه میلیون دلاری پیشگامان علم در حوزه فیزیک بنیادی و نظریه ریسمان و گرانش کوانتومی شدند.
ارزش مطالعات علمی در حوزههای بنیادی علم
نظریه ریسمان گرچه هنوز اثبات نشده است، اما مطالعات در حوزه این نظریه، درک انسان از جهان و بخصوص سیاهچالههای فضایی را دگرگون میکند.
دکتر کامران وفا، درباره اهمیت ویژه‌ای که این جایزه برای علوم بنیادی قائل است به جام‌جم میگوید: پایه‌گذاران این جایزه معتقدند علم میتواند یک حرفه ارزشمند باشد و نه تنها تحقیقات علمی به آنها یک رضایت خاطر میدهد، بلکه کمک میکند جامعه هم روی کارهای علمی ارزش بگذارد. این یکی از دلایل اعطای این جایزه است. از طرف دیگر جوایز دیگری مثل جایزه نوبل قواعد خاصی دارد که باعث میشود به بعضی تحقیقات مهم تعلق نگیرد.
برای مثال تعداد کسانی که می‌توانند در دریافت یک جایزه مشترک باشند حداکثر سه نفر است، اما این جایزه سال گذشته به هفت نفر که در کشف ذره هیگز نقش داشتند، تعلق گرفت. همین امسال هم جایزه کشف امواج گرانشی بین بیش از هزار نفر تقسیم شده است که جایزه نوبل قادر به این کار نیست. در نتیجه، هدف این جایزه این بوده که هم به تعداد بیشتری تعلق گیرد و هم قسمت‌های بیشتری از علم را پوشش دهد. به هر حال این جایزه هم تا حد زیادی ایده کلی جایزه نوبل را دنبال میکند.
همچنین این جایزه به کاری اهدا میشود که ارزش علم و کار علمی را نشان دهد و مثل جایزه نوبل وابسته به این که نتیجه علمی کار مشخص شده باشد، نیست.
ارزش مطالعات دانشمندان قدیم ایران
دکتر کامران وفا هنگام دریافت جایزه پیشگامان علم از دانشمندان قدیم ایرانی نیز یاد کرد. او درباره نقش این افراد در پیشرفتهای علمی میگوید: ارزش دانشمندان ایرانی نه فقط در غرب، بلکه در ایران هم به اندازه کافی شناخته شده نیست. من که فیزیکدان هستم دوست دارم بیشتر بدانم که ابوریحان بیرونی یا حکیم عمر خیام دقیقا چه کارهایی انجام داده‌اند اما من از هیچ منبع منسجمی به زبان امروزی در این باره آگاه نیستم. برای مثال در مورد قوانین اقلیدسی هندسی موضوعی مطرح بوده است که آیا میشود این قوانین را اثبات کرد یا به عنوان یک اصل باید آنها را قبول کنیم. خیام مخالف قابل اثبات بودن این قضیه بوده است. این مسائل بعدها به هندسه غیراقلیدسی تبدیل و این سوالات در غرب دنبال میشود و الان در تئوری اینشتین هندسه غیراقلیدسی مطرح است. پس این مسائل با یکدیگر در ارتباط هستند.
مثال دیگر ارتباط هندسه و جبر است که خیام از هندسه برای حل معادله درجه سوم استفاده می‌کرده است. الان هم جبر هندسی رشته مهمی در ریاضی است که ریشه آن کارهای همین دانشمندان بوده است. ابوریحان بیرونی، اندازه‌گیری شعاع زمین را با دقت خاصی محاسبه کرده است که کار بزرگی در آن زمان بوده است و باید اینها را برای دانشمندان توضیح دهیم. وی می‌افزاید: وقتی من در دبیرستان البرز تهران تحصیل می‌کردم، این میراث به صورت غیرمستقیم به ما آموزش داده می‌شد و می‌توانم بگویم هندسه اقلیدسی در ایران بسیار عمیق و دقیق آموزش داده میشود که ریشه آن از زمان همان دانشمندان قدیم می‌آید.
دانشمندی با فرهنگ ایرانی
استاد فیزیک نظری دانشگاه هاروارد، تشویق افرادی که روی تحقیقات علمی سرمایهگذاری میکنند را در نشان دادن اهمیت توجه به علوم بنیادی تاثیرگذار میداند و میگوید: ترویج علم یعنی فهمیدن و فهماندن معنی بنیادی علم. اگر فقط به نتیجه‌ای سودآور فکر کنیم، تحقیقات به همان جا منتهی میشود و علم نهادینه نمی‌شود. برای نهادینه شدن علم باید به آن در درازمدت نگاه کنیم و نگران سودآوری کوتاه‌مدت نباشیم. اگر سرمایه‌گذاری‌های مختلف در این جهت باشد میتواند تاثیرگذاری زیادی داشته باشد. خوب است دیگر نهادها هم به همین جنبه از کار بپردازند. رسانه‌ها و تشویق جدی افراد خیر می‌توانند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشند و دید مردم را تغییر دهند و این کار مسلما تاثیر خواهد گذاشت.
دکتر کامران وفا در پایان به فرهنگ ایرانی خود اشاره میکند که در نگاه او به علم تاثیرگذار بوده است و ادامه میدهد: من میراث فرهنگی خودم را ایرانی می‌دانم و به همین دلیل ایرانی‌ها و بخصوص جامعه علمی ایران را هم در این جایزه سهیم می‌دانم. ریشه و طرز فکر من راجع به علم در ایران شکل گرفته است و فرهنگ ایرانی آن را شکل داده است. اگرچه من در کشور دیگری تحصیلات عالی را ادامه دادم، اما زمینه علمی و فرهنگی من مسلما روی نحوه نگاه من به علم تاثیرگذار بوده است و این را نمی‌توان کتمان کرد.
نقش ارزشمند خانواده در کنار یک دانشمند
دکتر وفا درباره نقش حمایتی خانواده در طول سالها تحقیق و پژوهش او روی نظریه ریسمان ادامه میدهد: خانواده نقش اساسی دارد و من همسرم آفرین را در این جایزه سهیم می‌دانم. کمک او نه فقط از نظر روحی و پشتوانه خانوادگی، بلکه نقش او در تربیت فرزندانمان در نهایت دلسوزی به من کمک کرد تا به تحقیقات در زمینه فیزیک بپردازم و پشتیبانی او نقش اساسی داشته است. من ارزش بسیاری برای کاری که همسرم در خانواده‌ام کرده، قائل هستم و او را در این جایزه سهیم می‌دانم.
در مورد پدر و مادر من هم در ایران می‌توانم بگویم نقش مهمی در تشویق من داشتند و هیچ قیدی برای این که من در چه رشته‌ای تحصیل کنم نداشتند. فرزندان من هم همین که کنار من بودند وجودشان، من را تشویق به ادامه کارم می‌کرد. سالها پیش هنگامی که داشتم مقاله‌ای درباره سیاهچاله‌ها می‌نوشتم، یکی از گره‌های مهم مقاله را هنگامی حل کردم که داشتم با فرزندم وقت میگذراندم.
آنچه از جایزه پیشگامان علم باید بدانید
بخشی از اهداف اعطاکنندگان جایزه پیشگامان علم در وبگاه این جایزه این گونه بیان شده است:
دانایی بزرگترین دارایی بشر است که طبیعت اطراف ما را تعریف میکند و آینده را شکل میدهد. بدنه دانش از قرن‌ها پیش شکل گرفته است، اما هنوز هم یک ذهن میتواند آن را گسترش دهد. اینشتین تصور فضا و زمان را بازسازی کرد و تورینگ معنای تفکر را کشف کرد. دانشمندان بزرگ در همه زمینهها ما را غنی و فناوریها را برای زندگی ما آسانتر کردند. همچنین آنها فراتر از افق دید انسان را به ما نشان دادند. علم جهان را در مقیاسهایی که به آن فکر نمیکردیم، آشکار کرده است؛ از ذرات زیراتمی در سلول‌ها تا ستارهها و کهکشانهای بسیار بزرگ. همه قوانینی که سوالات بزرگ ما را درباره جهان شکل میدهند در علوم بنیادی پاسخ داده میشوند. جایزه پیشگامان علم نیز به دستاوردهای علمی در فیزیک بنیادی، علوم زیستی و ریاضیات تعلق میگیرد.
اهداکنندگان این جایزه سرگی برین، آن وژکیکی، مارک زاکربرگ، پریسیلا چان، یوری و جولیا میلنر، جک ما و کتی ژانگ هستند. همچنین برندگان سالهای پیش این جایزه و دیگر دانشمندان نامزدهای جایزههای سال بعد را انتخاب میکنند. ارزش مادی این جایزه به ارزش ۲۵ میلیون دلار (حدود ۹۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان) است و به همین دلیل از بزرگترین جوایز علمی دنیا به شمار می‌رود که از سال ۱۳۹۱/۲۰۱۲ به دانشمندان اهدا میشود. تقدیر از دستاوردهای این دانشمندان میتواند الهام‌بخش نسل بعدی دانشمندان باشد.
این جایزه امسال در فیزیک بنیادی به طور مشترک به سه دانشمند که روی عمیقترین سوالات درباره جهان تمرکز دارند، اهدا شد. جوزف پولچینسکی، اندرو استرامینجر و کامران وفا این جایزه را برای پیشرفتهای دگرگونکننده حوزههای کوانتوم نظری، گرانش کوانتومی و نظریه ریسمان دریافت کردند.
جایزه پیشگامان علم علوم زیستی به چهار دانشمند اهدا شد که روی فهم بهتر سیستمهای زنده و گسترش حیات انسان کار میکنند. یک جایزه دیگر در این بخش نیز به کاری که به فهم بیشتر درباره بیماریهای عصبی منجر میشود، تعلق گرفته است.
جایزه بخش ریاضیات پیشگامان علم به بهترین ریاضیدانان جهان که پیشرفتهای بزرگی را در این رشته رقم زدهاند، تعلق میگیرد. برنده این جایزه کارهای بزرگی در حوزه تحلیل، ترکیبات، معادلات دیفرانسیل جزئی، هندسه ابعاد بالا و نظریه اعداد انجام داده است.
علاوه بر این سه بخش، جایزه پیشگامان علم، بخشی با عنوان افقهای نو دارد که جوایز آن به کارهای محققان جوان تعلق میگیرد. این محققان در حال حاضر هم روی مباحث پیچیده و مهم فیزیک نظری و ریاضیات تحقیق میکنند و تولیدات باارزشی داشتهاند. در کنار این جوایز، جایزهای هم به کارهای چالشی تازه‌واردان حوزههای علمی اهدا میشود.جام جم/