در ایران دانشگاه علوم پزشکی تهران با ۹۰ مرکز تحقیقاتی در صدر قرار دارد و پس از آن دانشگاه های علوم پزشکی شهید بهشتی با ۶۰ مرکز، اصفهان با ۴۲ مرکز، شیراز ۴۱ مرکز و مشهد با ۳۶ مرکز در رتبه های بعدی قرار دارند. در مقابل دانشگاه های علوم پزشکی اردبیل، زابل، سبزوار، شاهرود و قم هر کدام تنها یک مرکز تحقیقاتی دارند.
فهرست این تعداد مرکز تحقیقاتی از میان ۹۹ مرکز، موسسه، انستیتو، بخش خصوصی و دانشگاه علوم پزشکی استخراج شده است.
قرار گرفتن نیمی از مراکز تحقیقاتی در استان تهران!
از تعداد ۵۸۰ مرکز تحقیقاتی ۲۳۸ مرکز تنها در استان تهران قرار دارد که این مراکز به سازمان ها، دانشگاهها و بخش خصوصی تعلق دارد که این نکته را نشان می دهد که مراکز تحقیقاتی کشور بیشتر در تهران و مناطق مرکزی کشور متمرکز شده اند.
از سوی دیگر مراکز تحقیقاتی دارای همپوشانی در موضوعات نیز وجود دارند. به عنوان مثال چند دانشگاه یک مرکز تحقیقاتی با عنوان تکراری دارند.
این همپوشانی در حوزه هایی همچون دارویی، کودکان، سرطان، قلب و چشم، باروری و تولید مثل، اعصاب، زیست فناوری، عفونی و گرمسیری، عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دندانپزشکی قابل توجه است.
در حال حاضر ۱۰ مرکز تحقیقاتی در حوزه دارویی اعم از دارویی، زیست فناوری دارویی، نانوفناوری دارویی، گیاهان دارویی، ۲۰ مرکز تحقیقات در حوزه عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، ۱۴ مرکز تحقیقاتی با عناوینی از جمله مدل های سرطان، آسیب شناسی، پیشگیری، مرتبط با آلاینده ها، جراحی، ژن درمانی در حوزه سرطان و ۲۰ مرکز تحقیقاتی با عناوین مشابه در حوزه بیماری های اطفال و کودکان وجود دارند.
از دیگر همپوشانی ها می توان به وجود ۱۲ مرکز تحقیقاتی در حوزه بیماری های چشم، ۲۲ مرکز تحقیقات در مورد قلب، بیماری های مرتبط، پیشگیری و جراحی آن، ۲۳ مرکز تحقیقاتی با موضوع باروری و تولید مثل، ۲۰ مرکز تحقیقاتی در حوزه دندانپزشکی، ۲۰ مرکز تحقیقاتی در حوزه بیماری های عفونی، ۱۰ مرکز تحقیقاتی حوزه زیست فناوری و ۱۳ مرکز تحقیقاتی در حوزه گوارش و کبد اشاره کرد.
این همپوشانی ها تاحدی است که در برخی دانشگاه ها چندین مرکز همزمان به موضوع قلب و بیماری های مرتبط با آن می پردازند.
نمونه ای از همپوشانی مراکز تحقیقاتی در ۲ دانشگاه
به طور نمونه در دانشگاه علوم پزشکی ایران پنج مرکز تحقیقاتی با عناوین الکتروفیزیولوژی قلب، اکوکاردیوگرافی قلب، بیماری های دریچه ای، مداخلات قلبی و عروقی قلب، قلب و عروق شهید رجائی و در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان چهار مرکز تحقیقاتی با عناوین بازتوانی قلبی، تهاجمی قلب و عروق، قلب و عروق و نارسایی قلبی به این موضوع می پردازند.
این در حالی است که در عالم پژوهش، مقالات برجسته، فعالیت های تحقیقاتی، اختراع و ابداع مبتنی بر دانش و تربیت پژوهشگران برجسته به عنوان خروجی های قابل توجه پژوهشی محسوب می شوند و تعداد مراکز تحقیقاتی از اهمیت کمتری برخوردار است.
بسیاری از مراکزی که نام آنها در فهرست مراکز تحقیقاتی کشور آمده تنها یک نام هستند و حتی بسیاری از آنها در مرحله راه اندازی، تعیین هیات موسس و یا ایجاد زیرساخت قرار دارند.
جدول آمار مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی کشور
| نام دانشگاه علوم پزشکی | تعداد مرکز تحقیقاتی | نام دانشگاه علوم پزشکی | تعداد مرکز تحقیقاتی | نام دانشگاه علوم پزشکی | تعداد مرکز تحقیقاتی | نام دانشگاه علوم پزشکی | تعداد مرکز تحقیقاتی | نام موسسه علوم پزشکی | تعداد مرکز تحقیقاتی |
| تهران | ۹۰ | ارومیه | ۸ | شهرکرد | ۴ | اردبیل | ۱ | جهاددانشگاهی | ۱۱ |
| شهید بهشتی | ۶۰ | کرمانشاه | ۸ | کردستان | ۴ | زابل | ۱ | مرکز آموزشی شهید رجایی | ۵ |
| اصفهان | ۴۲ | بابل | ۷ | لرستان | ۴ | سبزوار | ۱ | سازمان غذا و دارو | ۵ |
| شیراز | ۴۱ | زاهدان | ۷ | اراک | ۳ | شاهرود | ۱ | معاونت تحقیقات و فناوری | ۴ |
| مشهد | ۳۶ | کاشان | ۷ | بوشهر | ۳ | قم | ۱ | انستیتو پاستور ایران | ۲ |
| ایران | ۲۹ | علوم بهزیستی | ۶ | بیرجند | ۳ | بنیاد شهید امور ایثارگران | ۲ | ||
| جندی شاپور اهواز | ۲۳ | بندرعباس | ۶ | ارتش | ۲ | بخش خصوصی | ۲ | ||
| بقیه الله (عج) | ۱۷ | رفسنجان | ۶ | البرز | ۲ | سازمان پزشکی قانونی | ۱ | ||
| کرمان | ۱۶ | زنجان | ۶ | ایلام | ۲ | موسسه توانبخشی | ۱ | ||
| مازندران | ۱۳ | سمنان | ۶ | جهرم | ۲ | موسسه عالی آموزشی و پژوهشی طب انتقال خون | ۱ | ||
| همدان | ۱۳ | گلستان | ۶ | گناباد | ۲ | وزارت بهداشت | ۱ | ||
| شهید صدوقی یزد | ۱۲ | قزوین | ۵ | یاسوج | ۲ | ||||
| گیلان | ۱۰ | شاهد | ۵ | ||||||
تعدد این مراکز و کمی گرایی به طور قطع منجر به صرف هزینه های مادی و معنوی زیادی می شود در حالی که خروجی مورد انتظار نیز از آنها به دست نمی آید همه این مشکلات باعث شده است که وزارت بهداشت در این زمینه تصمیم جدیدی بگیرد و به دانشگاهها اعلام کند.
به تازگی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در نامه ای به تمامی دانشگاه های علوم پزشکی کشور اعلام کرده که تا زمان ابلاغ آیین نامه جدید تاسیس واحدهای تحقیقاتی در این دانشگاهها، هیچ درخواست جدیدی مبنی بر تاسیس مراکز تحقیقاتی دانشگاههای علوم پزشکی پذیرفته نمی شود.
در همین زمینه دکتر شاهین آخوندزاده، قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درباره این نامه که از سوی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درباره توقف ارسال درخواستها به دانشگاه ها ابلاغ شده گفت: هدف این نامه قطعا جلوگیری از ایجاد مراکز تحقیقاتی نیست بلکه ساماندهی کیفی مراکز تحقیقاتی است.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت گفت: در دولت قبل تعداد مراکز تحقیقاتی در دانشکده ها و دانشگاه های علوم پزشکی و همچنین تعداد دانشجویان دکتری پژوهش محور پزشکی به صورت انفجاری افزایش یافت.
مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی ایران از اتحادیه اروپا هم بیشتر است!
وی افزود: این افزایش به حدی است که اکنون حدود ۷۰۰ مرکز تحقیقاتی علوم پزشکی در کشور داریم. این تعداد از مراکز تحقیقاتی اتحادیه اروپا هم بیشتر است.
آخوندزاده اظهار داشت: از سوی دیگر در کشور موج دوباره ای به راه افتاده است که این مراکز بیشتر شود و بسیاری از اعضای هیات علمی تقاضای ایجاد مرکز تحقیقات ارائه کرده اند . در حالی که ایجاد مرکز تحقیقاتی امکانات، آزمایشگاه، منابع مالی و عضو هیات علمی می طلبد و نمی توان اسم یک اتاق کوچک را مرکز تحقیقاتی گذاشت.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت درباره نامه معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مبنی بر «توقف ارسال درخواستهای تاسیس مراکز تحقیقاتی دانشگاههای علوم پزشکی» گفت: این نامه به درخواست دانشگاهها تهیه شده است چرا که آیین نامه جدید به زودی ابلاغ می شود و از همین رو دانشگاهها نمی خواهند درخواست جدید بپذیرند.
هیچ محدودیتی در برابر تاسیس مرکز تحقیقاتی ایجاد نمی شود
وی اضافه کرد: قرار نیست هیچ محدودیتی در برابر تاسیس مرکز تحقیقاتی در دانشگاه های علوم پزشکی ایجاد شود بلکه می خواهیم این مراکز ساماندهی شوند.
آخوندزاده درباره ویژگی های آیین نامه جدید تاسیس واحدهای تحقیقاتی در دانشگاه های علوم پزشکی اظهار داشت: مهمترین نکته این است که افرادی می توانند به عنوان عضو هیات علمی مرکز تحقیقاتی تاسیس کنند که بسیار شاخص باشند.
ویژگی های آیین نامه جدید تاسیس واحد تحقیقاتی علوم پزشکی
وی افزود: نکته دیگر این است که دانشگاه باید نشان دهد که برای تاسیس مرکز تحقیقاتی هم افزایی دارد یعنی صرف اینکه نام گروه آموزشی و یک دپارتمان را بر روی یک اتاق بگذارند و آنجا را به مرکز تحقیقاتی بدل کنند درست نیست. بلکه باید با هم افزایی گروه های مختلف در تاسیس یک مرکز تحقیقاتی موثر باشند.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت یادآور شد: همچنین باید مطمئن باشیم که دانشگاه منابع مالی لازم را برای ایجاد یک مرکز تحقیقاتی دارد . ضمن آنکه فضای فیزیکی مناسب، بودجه مناسب و امکانات هم لازمه یک مرکز تحقیقاتی باکیفیت است.
وی درباره چگونگی رسیدگی به وضعیت مراکز تحقیقاتی علوم پزشکی بی کیفیت، گفت: مجوز مراکز تحقیقاتی که چند سالی است بوجود آمده اند و هیچ خروجی با کیفیتی ندارند و تاکنون حتی نتوانسته اند یک مقاله هم در مجلات چاپ کنند، باطل می شود.
سالانه مجوز ۳ تا ۵ مرکز تحقیقاتی بی کیفیت لغو می شود
آخوندزاده گفت: در ابتدا برای اینکه پیام مهمی به مراکز تحقیقاتی بدهیم که کیفیت اهمیت زیادی دارد سالانه مجوز ۳ تا ۵ مرکز تحقیقاتی بی کیفیت لغو می شود.
وی اظهار داشت: آیین نامه بازنگری شده تاسیس واحدها و مراکز تحقیقاتی در دانشگاه های علوم پزشکی نهایی شده و به زودی ابلاغ می شود.
قائم مقام معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت همچنین با اشاره به تغییراتی که در پذیرش دانشجوی دکتری پژوهش محور در علوم پزشکی رخ داده است، گفت: با بازنگری آیین نامه پذیرش این دانشجویان، تغییری که ایجاد شد توانست به افزایش کیفیت آموزش و پژوهش منجر شود.
آخوندزاده خاطرنشان کرد: پیش از این ۶۰۰ دانشجوی دکتری پژوهش محور پذیرفته شده بود که نه استاد داشتند، نه منابع مالی و نه پولی برای تربیت این دانشجویان وجود داشت. با تغییراتی که داده شد اکنون سالانه در نهایت ۴۸ دانشجو پذیرفته می شود که هم دانشگاه باید پول دانشجو را داشته باشد و هم اساتید شاخص می توانند دانشجو بگیرند و دانشجو نیز توانایی کافی داشته باشد.
وی یادآور شد: تغییرات در آیین نامه تاسیس واحدهای تحقیقاتی در دانشگاه های علوم پزشکی نیز از همین جنس است و از سوی کمیت به کیفیت تغییر می کند
منبع:مهر